Karim Amghar pleit voor meer waardering voor het mbo
Karim Amghar pleit voor meer waardering voor het mbo en zijn docenten. Ontdek hoe hij mbo-studenten...
Lees meer
Longread
Wat is goed onderwijs volgens pedagoog Gert Biesta?
Onderwijs is meer dan het overbrengen van kennis. Volgens pedagoog Gert Biesta spelen socialisatie en persoonsvorming een cruciale rol. Maar hoe kunnen we het onderwijs zo inrichten dat het niet alleen draait om kwalificatie?
Stel jezelf eens de vraag: wat is het belangrijkste dat je je leerlingen of studenten bij wilt brengen? Zijn het de kennis en vaardigheden, of ben jij vooral blij als je leerling als persoon groeit? Pedagoog Gert Biesta vindt dat er in het Nederlands onderwijs te veel nadruk wordt gelegd op kwalificatie: het overdragen van kennis en vaardigheden om te voldoen aan de eisen van de arbeidsmarkt. ‘Leerfabrieken’ noemt hij onze scholen.
Volgens Biesta is het onderwijs in Nederland te veel gericht op economische belangen. Scholen moeten niet alleen kennis overdragen, maar ook bijdragen aan de persoonlijke en sociale ontwikkeling van leerlingen. Volgens hem ligt de focus hier onvoldoende op.
De economie als drijfveer voor goed onderwijs
Voordat we ingaan op het gedachtegoed van Gert Biesta, is het belangrijk om te begrijpen hoe het onderwijs zich door de jaren heen heeft ontwikkeld. Onderwijs is altijd sterk beïnvloed door maatschappelijke en economische verwachtingen. In een kenniseconomie als de onze speelt het een cruciale rol in het opleiden van mensen die kunnen bijdragen aan technologische en economische vooruitgang. Dit betekent dat het onderwijs zich voortdurend aanpast aan veranderende eisen en zoekt naar de meest effectieve manier om leerlingen voor te bereiden op de toekomst.
Wie is Gert Biesta?
Gert Biesta werd geboren in 1957, te Rotterdam. Hij kent de onderwijspraktijk van binnen en van buiten. Opgeleid als radiologisch laborant, volgde hij in deeltijd een tweedegraads lerarenopleiding Gezondheidszorg. Daarna werkte hij tien jaar als leraar Natuurkunde. In diezelfde periode studeerde hij Pedagogiek in Leiden en Filosofie in Rotterdam. Hij werkt momenteel aan de Maynooth University in Ierland. Een van zijn meest bekende boeken is Het Prachtige Risico van Onderwijs over zijn visie op het huidige onderwijs.
Focus op meetbaar resultaat is desastreus, aldus Biesta
De focus op meetbare resultaten kan op korte termijn hogere scores opleveren, maar volgens Biesta leidt dit op lange termijn tot een verschraling van het onderwijs, waarbij minder aandacht is voor brede vorming en kritisch denken. Hierdoor dreigen creativiteit, diepgaand begrip en zelfstandigheid ondergeschikt te raken aan puur meetbare prestaties. In landen als Duitsland en Frankrijk speelt pedagogiek nog een grote rol binnen het onderwijs, terwijl in Nederland het accent ligt op prestaties en output.
Wat is goed onderwijs?
Volgens Biesta mag onderwijs niet alleen in dienst staan van maatschappelijke ontwikkelingen. Hij benadrukt dat goed onderwijs méér is dan alleen kennisoverdracht en vaardigheidstraining. Het moet ook een kritische houding stimuleren en jonge mensen leren om niet zomaar mee te bewegen met veranderingen, maar deze ook ter discussie te stellen.
Daarmee raakt Biesta aan een fundamentele vraag: wat is de diepere opdracht van onderwijs? Volgens de pedagoog wordt die vraag te weinig gesteld, vooral in de wetenschappelijke onderwijskundige literatuur. Volgens hem kunnen we alleen vooruitgang kunnen boeken in het onderwijs door expliciet en direct te vragen: ‘Wat is goed onderwijs?’. Hij roept ons op om te praten over de doelen, waarden en bedoelingen van het onderwijs, niet terloops of impliciet, maar duidelijk en zonder omwegen.
De ‘drieslag’ van Biesta: drie functies van goed onderwijs
Om de vraag over goed onderwijs te beantwoorden introduceerde Biesta het concept van de ‘drieslag’, waarin hij stelt dat onderwijs drie doelen moet nastreven:
Kwalificatie – Het verwerven van kennis, vaardigheden en houdingen die nodig zijn voor een beroep of om goed te functioneren in de samenleving.
Onderwijs helpt kinderen en jongeren kennis, vaardigheden en houdingen te verwerven die hen kwalificeren om iets te doen, zoals hierboven beschreven. Soms specifiek, bijvoorbeeld voor het uitoefenen van een beroep. Een andere keer algemeen, bijvoorbeeld om in een complexe, multiculturele samenleving te kunnen leven.
Socialisatie – Het leren functioneren binnen een gemeenschap, cultuur of beroepsgroep. Dit kan gaan om algemene waarden of specifieke beroepsethiek.
Onderwijs is altijd een proces van socialisatie. Hier gaat het om de wijze waarop, middels het onderwijs, kinderen en jongeren deel worden van tradities en praktijken. En weer kunnen we dit in specifieke zin denken – zoals socialisatie in een bepaalde beroepspraktijk – en in meer algemene zin – zoals socialisatie in de cultuur van de democratie.
Persoonsvorming (subjectivering) – Het ontwikkelen van een eigen identiteit en kritisch denkvermogen. Leerlingen leren zichzelf beter kennen en ontdekken hoe ze hun eigen perspectief op de wereld vormen.
Onderwijs werkt ook altijd in op de persoon, een dimensie die Biesta aanduidt als persoonsvorming of subjectivering. Als leerlingen worden ingeleid in een nieuw perspectief leren ze de wereld op een andere manier te bekijken, te bevragen en kennis hierover te ontwikkelen. Tegelijkertijd ontdekken leerlingen hierdoor ook nieuwe aspecten over zichzelf. Ze ontwikkelen zelfkennis. Biesta verstaat onder persoonsvorming overigens géén constructen uit de persoonlijkheidspsychologie zoals ‘growth mindset’ en ‘grit’.
Kritiek op de ‘drieslag’: het leidt tot lui denken
In het curriculum is altijd wel een activiteit te vinden die zich laat labelen als ‘burgerschap’, zeggen Biesta’s critici. En dat burgerschap past onder socialisatie of subjectivering. Je kunt persoonsvorming conservatief aanpakken en werken aan discipline en doorzettingsvermogen. Of je kunt het progressief benaderen en werken aan ‘worden wie je bent’. Zo ambigue levert de drieslag geen verstandhouding op of een handelingsperspectief voor docenten. Hier lees je hoe Biesta reageert op de kritiek.
In de klas aan de slag met Biesta
Hoe kun je als docent of schoolleider concreet aan de slag met deze inzichten? Biesta’s ideeën nodigen uit om verder te kijken dan kennisoverdracht alleen en te reflecteren op de bredere pedagogische opdracht van het onderwijs. ‘Wereldgericht onderwijs’ noemt hij dat. Dit vraagt om een bewuste houding en actieve keuzes in de klas:
- Ga in gesprek over waarden en doelen
Stel jezelf en je leerlingen regelmatig de vraag: Waarom leren we dit? Wat betekent dit voor ons en de wereld? - Stimuleer kritisch denken en betrokkenheid
Geef leerlingen ruimte om hun eigen stem te ontwikkelen, niet alleen door kennis aan te bieden, maar ook door hen te laten reflecteren en debatteren. - Maak verbinding met de wereld
Betrek maatschappelijke thema’s bij je lessen en laat leerlingen nadenken over hun rol als burger in een democratische samenleving. - Oefen met pedagogisch vakmanschap
Niet alleen wat je onderwijst is belangrijk, maar ook hoe. Sta stil bij de manier waarop jij als docent bijdraagt aan de vorming van je leerlingen.
Wil je dieper ingaan op hoe je dit concreet kunt toepassen in je lespraktijk? Het boek Wereldgericht onderwijzen. Biesta in de praktijk biedt handvatten om onderwijs vorm te geven vanuit de subjectificatie-functie. Dit boek brengt de dialoog op gang tussen de onderwijspraktijk en Biesta’s werk en laat zien hoe je onderwijs kunt ontwerpen dat verder gaat dan alleen kennisoverdracht. En op deze website vind je bestaande artikelen, filmpjes en podcasts in lijn met de kern van het werk van Biesta en praktijken van ‘wereldgericht onderwijzen’ uit een breder onderwijsveld.
Elke twee weken interessante onderwijsartikelen in je inbox?
Schrijf je nu in voor de nieuwsbrief.
Meer weten over pedagogiek?
Verdiep je hier in het werk van grote pedagogen:
Recente artikelen
Toon alle artikelen
Zo vind je werkgeluk in het onderwijs
Metafoor docent Paulien Fraanje schreef een boek over werkgeluk in het onderwijs
Lees meer