Wat is goed onderwijs volgens pedagoog Gert Biesta?

Ons onderwijs is (te) ‘efficiënt’

Volgens pedagoog Gert Biesta is school te vaak een ‘leerfabriek’. Het onderwijs draait op voor ambities van economen, politici en ouders. Terwijl het onderwijs nog twee andere belangrijk domeinen heeft om in te werken: socialisatie en persoonsvorming. Twee domeinen die richting zouden kunnen geven aan het effectieve en efficiënte onderwijs, dat we al hebben.

Biesta: In Nederland zijn scholen te ‘economisch’

Onderwijs moet kennis overdragen

Iedereen bemoeit zich met het onderwijs (economen, ouders, politici, werkgevers). Omdat we voorop moeten lopen in de mondiale competitie en we daar een kenniseconomie voor nodig hebben. Het onderwijs moet dit mogelijk maken en kinderen en jongeren gereed maken voor dit doel. Continu moet het onderwijs zich aanpassen aan de veranderende wensen van de samenleving. En dat op de meest doeltreffende en doelmatige manier.

Onderwijs moet competenties aanleren

Omdat de samenleving steeds sneller verandert, veroudert kennis ook steeds sneller. Het ‘slimme’ antwoord van de buitenstaander is: competenties! Als kennis snel veroudert, dan moet het onderwijs zich maar richten op het aanleren van de vaardigheden die nodig zijn om steeds opnieuw vlot nieuwe kennis te vergaren. Waarmee het onderwijs de taak krijgt om kinderen en jongeren flexibel te maken en te houden. Ook hier is het onderwijs zich aan het aanpassen, volgens Biesta.

Onderwijs moet weerstand bieden

Onderwijs past zich continu op de samenleving aan

Biesta vindt het prima als het onderwijs zich afvraagt wat er in de samenleving speelt, zo lang dat niet betekent dat de school uitsluitend in dienst van ontwikkelingen in de samenleving opereert. Het onderwijs heeft ook de plicht om ‘weerstand te bieden’ (een formulering van Meirieu, 2007). Goed onderwijs is óók kinderen en jongeren leren om ontwikkelingen kritisch te bevragen.

Onderwijs zakt weg in ‘learnification’ (kwalificatie)

Goed onderwijs is dienstbaar én kritisch

Onderwijs kan immers effectief en efficiënt zijn, bij het aanleren van kennis en vaardigheden aan kinderen en jongeren. Dit zegt nog niets over de kwaliteit. Want welke kennis en welke vaardigheden? Kwalificatie is niet de enige basistaak van het onderwijs. Goed onderwijs is óók kritisch denken over ontwikkelingen in de samenleving leert Gert Biesta ons.

Onderwijs moet werken op drie domeinen: de ‘drieslag’

Kwalificatie

Onderwijs helpt kinderen en jongeren kennis, vaardigheden en houdingen te verwerven die hen kwalificeren om iets te doen, zoals hierboven beschreven. Soms specifiek, bijvoorbeeld voor het uitoefenen van een beroep. Een andere keer algemeen, bijvoorbeeld om in een complexe, multiculturele samenleving te kunnen leven.

Socialisatie in beroep
of in de cultuur
van democratie

Socialisatie

Onderwijs is ook altijd een proces van socialisatie. Hier gaat het om de wijze waarop, middels het onderwijs, kinderen en jongeren deel worden van tradities en praktijken. En weer kunnen we dit in specifieke zin denken – zoals socialisatie in een bepaalde beroepspraktijk – en in meer algemene zin – zoals socialisatie in de cultuur van de democratie.

Growth mindset en ‘grit’ zijn iets anders dan persoonsvorming

Subjectivering (persoonsvorming)

Onderwijs werkt ook altijd in op de persoon, een dimensie die Biesta aanduidt als persoonsvorming of subjectivering. Als leerlingen worden ingeleid in een nieuw perspectief leren ze de wereld op een andere manier te bekijken, te bevragen en kennis hierover te ontwikkelen. Tegelijkertijd ontdekken leerlingen hierdoor ook nieuwe aspecten over zichzelf. Ze ontwikkelen zelfkennis. Biesta verstaat onder persoonsvorming overigens géén constructen uit de persoonlijkheidspsychologie zoals ‘growth mindset’ en ‘grit’.

Critici beargumenteren dat de ‘drieslag’ leidt tot lui denken

In het curriculum is altijd wel een activiteit te vinden die zich laat labelen als ‘burgerschap’, zeggen Biesta’s critici. En dat burgerschap past onder socialisatie of subjectivering. Je kunt persoonsvorming conservatief aanpakken en werken aan discipline en doorzettingsvermogen. Of je kunt het progressief benaderen en werken aan ‘worden wie je bent’. Zo ambigue levert de drieslag geen verstandhouding op of een handelingsperspectief voor docenten. Biesta reageert uiteraard inhoudelijk op de kritiek.

Goed onderwijs en de cultuur van het meten

Goed onderwijs gaat altijd over feiten én meer dan dat

Onderwijs gaat over het met een bepaalde bedoeling doorgeven van iets dat waardevol is. Daarom kunnen we, volgens Biesta, nooit alleen over feiten spreken, wanneer het over onderwijs gaat. Het gaat nooit gewoon over de stand van zaken. De feiten hebben altijd een bepaalde waarde. De stand van zaken krijgt altijd een positieve of negatieve waardering. Onderwijs is altijd goed of slecht onderwijs. Over onderwijs spreken is dan ook altijd: oordelen over onderwijs.

Feiten hebben altijd een bepaalde waarde

Goed onderwijs is pedagogisch verantwoord onderwijs

Pedagogiek is de theorie van het onderwijs. Theorie van én voor de praktijk. Zodat onderwijzers over een vaktaal beschikken waarmee zij kunnen oordelen over onderwijs. Want in de dagelijkse praktijk van onderwijs ontstaan steeds weer nieuwe momenten die beoordeeld moeten worden. De pedagogiek verschaft geen receptuur, maar reikt concepten en werkwijzen aan waarmee de eigen situatie gewogen kan worden. Ze biedt een kompas, geeft richting aan het denken en handelen van de man en de vrouw in de praktijk.

Gert Biesta maakt zich zorgen over ons onderwijs

Pedagogiek verliest haar invloed

De afgelopen decennia is de pedagogiek in ons land, volgens Biesta, buitenspel gezet. De leertheorie heeft het overgenomen. In Nederland is, net als in Engeland en Amerika, leren steeds meer centraal komen te staan. Het curriculum versmalt (meer daarover lees je hier), het toetsgerichte trainen gaat domineren, zwakke leerlingen worden van toetsen uitgesloten en door de concurrentie tussen scholen nemen de verschillen tussen hen niet af maar juist toe.

De school werd een bedrijf

Open leercentra in het VMBO, het studiehuis in het HAVO en VWO, het competentiegericht leren binnen MBO en HBO. De focus is op het leren gericht. Onderwijzen is het op gang brengen van leerprocessen geworden. Met behulp van door de wetenschap gestaafde methoden (‘evidence-based’) moet het leerproces worden ‘aangestuurd’ en in het verlengde daarvan: de leerresultaten worden verhoogd. De school is een bedrijf.

Pedagogiek is in het buitenland soms nog heel levendig

Focus op resultaat is desastreus

De school is een machine geworden waarmee leerresultaten worden geproduceerd. Dat is overigens niet overal in Europa gebeurd. In Duitsland en Frankrijk bijvoorbeeld is de pedagogiek nog heel levendig. Over de gevolgen van de economisering van het onderwijs is de afgelopen jaren veel geschreven. De gerichtheid op leerresultaten levert op korte termijn wellicht hogere scores op, de gevolgen op lange termijn zijn desastreus – schrijft Biesta.

Waar pleit Gert Biesta voor?

Expliciet vragen: wat is goed onderwijs?

‘Ik ge­loof dat er maar één ma­nier is waar­op we ter­rein terug kun­nen win­nen, na­me­lijk door de vraag over goed on­der­wijs open en ex­pli­ciet nor­ma­tief te stel­len – als een vraag over be­doe­lin­gen, doe­len en waar­den. Daar­bij moe­ten we de vraag zon­der om­we­gen aan de kaak stel­len, niet im­pli­ciet of zij­de­lings.’ Want de vraag naar wat goed on­der­wijs is, wordt te wei­nig ge­steld, met name in de we­ten­schap­pe­lij­ke on­der­wijs­kun­di­ge li­te­ra­tuur.

De vraag wat goed
on­der­wijs is wordt
te wei­nig ge­steld

Wereldgericht onderwijzen

Ben je als le­raar of school­lei­der be­nieuwd naar ma­nie­ren om na te den­ken over jouw pe­da­go­gi­sche op­dracht en hoe je deze kunt vorm­ge­ven? Het boek We­reld­ge­richt on­der­wij­zen. Bie­sta in de prak­tijk laat op con­cre­te wijze zien hoe je aan de slag kunt gaan met on­der­wijs dat vorm krijgt van­uit de sub­jec­ti­fi­ca­tie-func­tie. De au­teurs bren­gen met dit boek de dia­loog op gang tus­sen de on­der­wijs­prak­tijk en het werk van Bie­sta. En op deze web­si­te vind je be­staan­de ar­ti­ke­len, film­pjes en pod­casts in lijn met de kern van het werk van Bie­sta en prak­tij­ken van ‘we­reld­ge­richt on­der­wij­zen’ uit een bre­der on­der­wijs­veld.

Wie is Gert Biesta?

Gert Bie­sta werd ge­bo­ren in 1957, te Rot­ter­dam. Hij kent de on­der­wijs­prak­tijk van bin­nen en van bui­ten. Op­ge­leid als ra­dio­lo­gisch la­bo­rant, volg­de hij in deel­tijd een twee­de­graads le­ra­ren­op­lei­ding Ge­zond­heids­zorg. Daar­na werk­te hij tien jaar als le­raar Na­tuur­kun­de. In die­zelf­de pe­ri­o­de stu­deer­de hij Pe­da­go­giek in Lei­den en Fi­lo­so­fie in Rot­ter­dam. Hij werkt mo­men­teel aan de May­nooth Uni­ver­si­ty in Ier­land. Een van zijn meest be­ken­de boe­ken is Het Prach­ti­ge Ri­si­co van On­der­wijs over zijn visie op het hui­di­ge on­der­wijs.

Meer weten over pedagogiek?

Verdiep je hier in het werk van grote pedagogen.

Lees meer over Hattie ➜

Lees meer over Kohnstamm ➜

Lees meer over Kirschner ➜

Lees meer over Vygotski ➜