Neurodivergentie in de klas: Saskia Schepers over breinvriendelijk onderwijs

Aansluiten bij de kracht van elk afzonderlijk brein: dat is waar neurodivergentie-expert Saskia Schepers voor pleit. Neurodivergentie verwijst naar verschillen in hoe mensen denken, leren, voelen en informatie verwerken. Deze verschillen kunnen tot uiting komen in bijvoorbeeld ADHD, autisme, dyslexie of andere cognitieve variaties. Toch lopen juist mensen met zulke labels onnodig vaak vast. Hoe komt dat? En hoe maak je je school echt ‘breinvriendelijk’?

Famke, een leerling met ADHD, is in de klas vaak onrustig en praat en beweegt veel. Haar docent zet haar voor in de klas om haar meer in de gaten te kunnen houden. Famke raakt echter zo overprikkeld van die plek dat ze ziek wordt van de stress. Een voorbeeld van waar het mis gaat volgens Schepers: “Die docent dacht: dit is hoe het werkt bij ADHD. Maar Famke zelf werd niet gevraagd wat ze nodig had. Wellicht was ze beter geholpen met een stoel waarin ze kan wiebelen, want ze heeft die beweging nodig om op te kunnen letten.”

Van labels naar leerlingen

Famke is maar een van de vele leerlingen met wie Saskia Schepers gesproken heeft voor haar boek ‘Als alle breinen leren – ruimte creëren voor neurodiversiteit in het onderwijs’. In het boek pleit ze voor een andere manier van omgaan met neurodivergente leerlingen. “We zijn het kind kwijtgeraakt. Het label is het vertrekpunt geworden, terwijl we vroeger veel meer naar het kind zelf keken,” zegt ze. “Dat leidt ertoe dat leerlingen worden gezien als een verzameling problemen, in plaats van als mensen met potentie.”

Dat is kwalijk, zegt Schepers, want als er een ding is dat ze heeft ontdekt in haar werk met neurodivergente leerlingen is het wel dat ze allemaal graag wíllen leren. “We denken nog te vaak: het ligt aan het kind. Maar als we nou eens de context waarin het kind moet leren gaan aanpassen in plaats van het kind helpen overleven in een systeem dan niet voor hen is gemaakt?”

Spiky profiles en onzichtbare schade

Neurodivergente leerlingen hebben vaak zogeheten spiky profiles: grote pieken én diepe dalen. Ze zijn ergens heel erg goed in, maar lopen tegelijk meer dan gebruikelijk vast op andere gebieden. En juist dat laatste krijgt in het onderwijs onevenredig veel aandacht.

“Een leerling die slecht spelt, maar briljant is in oplossingsgericht denken, krijgt eindeloos bijles in spelling, maar bijna nooit erkenning voor diens talent,” legt Schepers uit. “Zo leren kinderen vooral waar ze niet goed in zijn – en niet waar ze wél in uitblinken.”

Het gevolg is vaak stille schade: leerlingen die opgroeien met het idee dat ze dom zijn, lastig, of overgevoelig. Schepers: “Als we willen verbeteren, dan moeten we beginnen in het onderwijs – daar waar kinderen al klem worden gezet of opgroeien met het idee dat ze niet goed zijn zoals ze zijn.”

Te neurodivergent voor het systeem – maar onmisbaar voor de samenleving

Ruim 70.000 kinderen zitten op dit moment thuis, vaak zonder passend onderwijs. Veel van hen zijn door hun minder gangbare brein vastgelopen in het onderwijs. Zonde, vindt Schepers: “Allereerst natuurlijk voor de leerlingen zelf, elk kind dat thuiszit, is er een te veel,” vertelt ze.

Maar ook de maatschappij kan het zich simpelweg niet permitteren dat mensen met juist deze breinen thuiszitten, of moeilijk mee kunnen komen: “In het bedrijfsleven zitten we juist te springen om mensen die anders kunnen denken.” Vertelt Schepers: “Hun hele schooltijd krijgen ze feedback op de onderkant van hun profiel, maar later worden ze wel betaald voor de bovenkant – waar ze in wezen voor bedraad zijn.”

MBO-uitblinkers

Scholen die opleiden voor tekortbranches, zoals veel mbo-scholen en zeker een sector als de zorg, hebben een extra verantwoordelijkheid. Schepers werkt onder andere met Metafoor-partners ROC Midden Nederland en MBO Amersfoort. Dit zijn erg gemotiveerde scholen voor inclusief onderwijs, vanuit een enorme betrokkenheid, maar ook door het tekort in de arbeidsmarkt, aldus Schepers: “De mensen met wie ik daar werk zeggen: ‘We kunnen het ons niet permitteren dat maar één geschikte professional de eindstreep niet haalt,’ en daar hebben ze helemaal gelijk in.”

Betekent dit dan dat de lat verlaagd wordt? Zeker niet, benadrukt Schepers. “Wie niet geschikt is voor bepaald type werk, kan beter begeleid worden naar wat anders.” Het gaat juist om slim begeleiden. Zo vertelde een onderwijsprofessional haar over een student die steeds vergat zich in te schrijven voor tentamens. In plaats van af te wachten tot het misging, stuurden ze haar gewoon even een appje. Want het is geen onwil of desinteresse van deze leerling.

Goed onderwijs begint met aandacht voor neurodivergentie

Je kunt niet voor elke leerling een individueel lesprogramma maken, maar je kunt het onderwijs wel zo inrichten dat je meer breinen bereikt. Dit wordt ook wel ‘Universal Design for Learning’ genoemd (zie kader). En die aandacht voor neurodivergentie zorgt voor beter onderwijs voor álle leerlingen. “Een stilteplek, een visuele uitleg, meerdere toetsvormen – dat is geen maatwerk, dat is goed onderwijs.”

Schepers geeft een simpel voorbeeld uit haar eigen leven: “Mijn dochter kreeg op school een leesvel met veel te kleine letters en te weinig regelafstand. Zelfs ík – die goed kan lezen – moest knipperen met mijn ogen. Als het voor mij al lastig is, wat doet dat dan met een dyslect? En vind je het dan gek dat die geen soep kan maken van die tekst en een onvoldoende haalt? Het mooie is: maak het leesvel beter voor de dyslect, en vele anderen profiteren mee.”

Alle breinen welkom

Schepers is duidelijk: de oplossing zit niet in méér diagnoses of aparte klassen, maar in fundamentele aanpassingen aan het onderwijssysteem. En dat begint bij het erkennen van breinvariatie als normaal:  “Als we willen dat leerlingen uitgroeien tot zelfverzekerde, duurzame professionals, moeten we hen nu al leren dat hun brein er mag zijn.”